Zelfregulerend leren/Metacognitie/Leren leren – Organiseren en plannen

Een belangrijke vaardigheid voor succesvolle leeruitkomsten is zelfregulerend leren. Hieronder wordt verstaan dat leerlingen zelf in staat zijn hun leerproces te plannen, te monitoren, uit te voeren en bij te sturen (Pintrich, 2004; Zimmerman, 2008). Er zijn vier soorten strategieën die leerlingen tijdens het leren kunnen toepassen (Kostons, Donker, & Opdenakker, 2014):

  • cognitieve strategieën, zoals samenvatten of vragen bedenken;
  • metacognitieve strategieën, dit houdt in het plannen, organiseren, monitoren en reflecteren van of op het leerproces;
  • hulpstrategieën zoals het opzoeken van informatie of het vragen van hulp van anderen;
  • motivationele strategieën die de lerende toepast om zichzelf te motiveren, bijv. zichzelf herinneren aan het belang van de taak of zichzelf tussentijds belonen na hard werken.

Verschillende studies (o.a. Martini & Shore, 2008) laten zien dat (hoog)begaafde leerlingen over het algemeen beter in staat zijn tot zelfregulatie van hun leerproces dan andere leerlingen. Echter, sommige (hoog)begaafde leerlingen weten op jonge leeftijd nog goed te presteren zonder dat ze effectieve leerstrategieën hoeven te gebruiken (Reis, Hébert, Diaz, Maxfield, & Ratley, 1995). Deze leerlingen hebben daardoor onvoldoende strategieën ontwikkeld om in te zetten wanneer de hoeveelheid leerstof toeneemt of de inhoud complexer wordt (Veenman, 2015). Hierdoor bestaat het risico dat deze leerlingen ondanks hun hoge intelligentie vastlopen wanneer de leerstof moeilijker wordt in de hogere leerjaren van het basisonderwijs of op de middelbare school. Door in de basisschool al aandacht te besteden aan leerstrategieën kunnen deze problemen voorkomen worden.

Onderzoek laat zien dat leerkrachten leerlingen kunnen helpen bij het ontwikkelen van effectieve zelfregulerende strategieën (‘leren leren’). Dit verhoogt de motivatie én prestaties van leerlingen (Kostons et al., 2014). Bovendien profiteren niet alleen (hoog)begaafde leerlingen hiervan, maar is expliciete strategie-instructie gunstig voor alle leerlingen in de klas. Het combineren van cognitieve en metacognitieve strategieën blijkt de meest effectieve aanpak (Kostons et al., 2014) Bij begrijpend lezen bijvoorbeeld kunnen cognitieve strategieën als het activeren van voorkennis gecombineerd worden met metacognitieve strategieën zoals plannen.

Tips voor de leerkracht
• Bespreek voorafgaand aan iedere opdracht met leerlingen wat geschikte strategieën zijn en bespreek achteraf hoe de leerlingen de opdracht hebben aangepakt en wat er wel en niet goed ging.
• Oefen cognitieve, metacognitieve, hulp- en motivationele strategieën met leerlingen. Je kan leerlingen hierbij ondersteunen door eerst de strategieën uit te leggen en voor te doen, vervolgens de leerlingen onder begeleiding te laten oefenen en dit steeds zelfstandiger te laten plaatsvinden.
• Leerlingen die moeite hebben met het sturen van het eigen leren – dat kunnen ook goed presterende leerlingen zijn (!) – hebben baat bij expliciete strategie-instructie. Besteed geregeld een les aan vaardigheden als plannen en organiseren. Leg bij grotere opdrachten vooraf uit wat handige strategieën zijn (bijv. voorkennis activeren: “Zullen we eerst opschrijven wat we al weten?”). Laat de leerlingen geleidelijk steeds meer hun eigen strategieën uitkiezen en ontwikkelen.
• Overleg met je collega’s: Hoe kan je binnen de school, van groep 1 tot groep 8, werken aan een doorlopende leerlijn in het ‘leren leren’?

Referenties

Kostons, D., Donker, A., & Opdenakker, M. (2014). Zelfgestuurd leren in de onderwijspraktijk. Een kennisbasis voor effectieve strategie-instructie. Groningen: GION onderwijs/onderzoek.

Martini, R., & Shore, B. M. (2008). Pointing to parallels in ability-related differences in the use of metacognition in academic and psychomotor tasks. Learning and Individual Differences, 18(2), 237-247.

Pintrich, P. R. (2004). A conceptual framework for assessing motivation and self-regulated learning in college students. Educational psychology review, 16(4), 385-407.

Veenman, M. (2015). Het herkennen en instrueren van metacognitieve vaardigheden. Presentatie Symposium Talentontwikkeling in de 21ste eeuw.

Zimmerman, B. J. (2008). Investigating self-regulation and motivation: Historical background, methodological developments, and future prospects. American Educational Research Journal, 45(1), 166-183.

Handige links/materialen